“Điền dã khoa học – nhận diện và khảo sát
tiêu điểm”
Cà phê học thuật nhân
văn, chuyên đề “Điền dã khoa học – nhận
diện và khảo sát tiêu điểm” – số chuyên đề đầu tiên được tổ chức tại cơ sở
Linh Trung, Trường ĐH KHXH&NV - vừa được diễn ra vào ngày 25/9/2012 tại Nhà
học TDTT đa năng.
Báo cáo chuyên đề do
diễn giả, tiến sỹ Nguyễn Ngọc Thơ-Phó Trưởng Khoa Văn hóa học – ĐH KHXH&NV
trình bày. Trong chuyên đề giới thiệu đến các sinh viên, diễn giả đã khái quát
những nội dung cơ bản về quá trình điền dã khoa học, trong đó có lựa chọn chủ
đề, khoanh vùng nội dung, thiết kế công tác điền dã, sắp xếp tiêu điểm, tiếp
cận thực địa và một số kinh nghiệm điền dã thực tế.
Để đạt được một kết
quả khảo sát đáng mong đợi, theo TS. Nguyễn Ngọc Thơ, góc nhìn của người khảo sát
là rất quan trọng. Xác lập một góc nhìn toàn phần, trong đó nhận diện các đặc
điểm về lịch sử, địa lý, các yếu tố của nhân học văn hóa … được chứa đựng trong
các hình thức, biểu hiện khác nhau của điều kiện, hoàn cảnh sống sẽ giúp người
quan sát có thể nhận dạng, xác lập được các tiêu điểm, - những đặc điểm cơ bản
phản ánh các giá trị văn hóa, cũng như những biến động, các nhân tố phái sinh
qua tiến trình lịch sử.
Khảo sát tiêu điểm
đòi hỏi sự dấn thân, khảo sát sâu hơn đối với đối tượng nghiên cứu. Không chỉ
dừng lại ở các quan hệ xã hội, ở các mạng lưới thông tin, những biểu hiện đa
dạng bề ngoài của lớp vỏ văn hóa, nhận diện tiêu điểm đòi hỏi sự khoanh vùng,
quan sát theo chiều sâu về đối tượng, vào các hệ giá trị, các quan niệm sống,
những đặc điểm tiêu biểu nhất mà chủ thể xác lập ở đối tượng nghiên cứu. Đứng
trước một không gian văn hóa xác định- một khảo sát về đời sống tín ngưỡng của
tộc người Bahnar ở Tây Nguyên, chúng ta sẽ xác lập tiêu điểm như thế nào? Liệu
các chạm khắc sinh tồn được bố trí tại các khu nhà mồ, về tục lệ bỏ mả, hay
những đặc điểm tương đồng - khác biệt về điêu khắc nhà mồ giữa tộc người Bahnar
với tộc người Jrai sẽ giúp người nghiên cứu nhận thức chúng ra sao? Nhận diện
tiêu điểm sẽ giúp người khảo sát tiếp cận định tính với phạm vi nghiên cứu khái
quát, làm bộc lộ bản chất ở mức độ cao nhất.
Để thu nhận, xử lý
các tư liệu gốc từ điền dã một cách tốt nhất, theo diễn giả, cùng với việc tái
xây dựng thông tin và kết cấu văn hóa của chủ thể nghiên cứu, người khảo sát cần
phải nhạy bén trong việc nắm bắt về các hoạt động văn hóa đang diễn ra và diễn
giải chúng theo các cách thức khác nhau. Và để có được kết quả tốt nhất, trong
nhiều trường hợp, người nghiên cứu cần phải “hóa thân” vào đời sống thực tế của
cộng đồng, trở thành một thành viên có các phẩm chất mang đặc điểm chung của
đời sống văn hóa của cư dân bản địa.
Trong chuyên đề này,
TS. Nguyễn Ngọc Thơ cũng đã chia sẻ đến SV nhiều kinh nghiệm quý trong các
chuyến điền dã ở các vùng miền khác nhau trong nước cũng như tại các nước trong khu vực.